('दै. सकाळ'च्या साप्ताहिक रंजन पुरवणीमध्ये गुरुवार, दि. १३ एप्रिल २००० रोजी प्रकाशित झालेला माझा लेख. एमजेसीच्या स्टडी टुरदरम्यान हैदराबादच्या रामोजी फिल्मसिटीला भेट देण्याचा योग आला. सन १९९६मध्ये स्थापन केलेल्या या स्टुडिओसंदर्भात मराठी दैनिकात अत्यंत तपशीलवार प्रसिद्ध झालेला हा पहिलाच लेख ठरला. तसा अभिप्राय पुरवणी संपादक श्री. संजय करकरे आणि सकाळचे संपादक श्री. अनंत दीक्षीत यांनीही दिला, माझ्यासारख्या पत्रकारितेच्या विद्यार्थ्यासाठी ही मोठी प्रोत्साहनाचीच बाब आहे. त्याबद्दल या दोघांसह दै. सकाळ परिवाराला मनापासून धन्यवाद.- आलोक जत्राटकर)
 |
| रामोजी फिल्मसिटीच्या प्रवेशद्वारी लेखक आलोक जत्राटकर (सन २०००) |
 |
| रामोजी फिल्मसिटीच्या भेटीप्रसंगी शिवाजी विद्यापीठाचे एम.जे.सी.चे विद्यार्थी प्रा. निशा मुडे यांच्यासमवेत. (डावीकडून) धर्मेंद्र पवार, संदीप तेंडोलकर, प्रज्ञा कलमे, संजय साळुंखे, समाधान पोरे आणि निशिकांत तोडकर |
 |
| युरेका |
 |
| हवामहल येथून दिसणारे रामोजी फिल्मसिटीचे दृश्य |
 |
| जपानी वास्तू |
 |
| फिल्मसिटीमधील कारखाना 'माया' |
हैदराबादजवळ असणारी रामोजी राव यांची फिल्मसिटी अत्यंत वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. या अद्भुत फिल्मसिटी चा एक फेरफटका...
एका सामान्य कुटुंबात जन्मलेली व्यक्ती... तरुणपणी शहरात नोकरीसाठी धावपळ... अखेर एका ठिकाणी सामान्य नोकरी... ती सोडून काहीतरी व्यवसाय करीत त्यात वर्चस्व... अखेर तो त्या व्यवसायातला बादशहा बनतो. बऱ्याच चित्रपटांतून हिरोची भूमिका अशा पद्धतीने रेखाटलेली असते, प्रेक्षकांना ते अवास्तव वाटते. पण एका व्यक्तीचा प्रवास हा अगदी याच टप्प्याटप्प्याने झालेला आहे आणि ती व्यक्ती आज आंध्र प्रदेशातील सर्वाधिक शक्तिमान आणि प्रसारमाध्यमांची अनभिषिक्त सम्राट मानली जाते, ती व्यक्ती म्हणजे रामोजी राव!
आंध्रच्या कृष्णा जिल्ह्यातील एका खेड्यात शेतकरी कुटुंबात जन्मलेल्या रामोजी रावांनी १९५८ मध्ये विज्ञानाची पदवी हाती येताच नोकरीसाठी दिल्ली गाठली. तिथे काही वर्षे एका जाहिरात संस्थेत छोटी नोकरी केल्यावर १९६२ मध्ये ते हैदराबादला परतले. तेथे त्यांनी चिटफंड व्यवसाय सुरू केला. त्यात प्रगती करत असतानाच एक उणीव त्यांच्या लक्षात आली, की विशाखापट्टणम् सारख्या मोठ्या बंदर शहरात एकही तेलगू दैनिक सकाळी उपलब्ध नसते. त्यांनी १९७४ मध्ये 'इनाडू' (मराठी अर्थ: आज) दैनिक सुरू केले. हळूहळू विविध व्यवसायांमध्ये ते शिरले. प्रत्येक ठिकाणी त्यांना भरघोस यश मिळत गेले. आंध्रमध्ये दररोज जवळजवळ नऊ लाख खप असणारे 'इनाडू दैनिक', 'इटीव्ही' ही लोकप्रिय तेलुगु चित्रवाहिनी, कोट्यवधी रुपयांची उलाढाल करणारी, तरीही विश्वासार्ह व प्रतिष्ठित अशी 'मार्गदर्शी' चिटफंड कंपनी, यशोधरा शिपिंग, युनिव्हर्सल ट्रॅव्हल्स, मयुरी फिल्म डिस्ट्रिब्युशन, प्रिया टिफिन्स, डॉल्फिन ग्रुप ऑफ हॉटेल्स, कलांजली शोरूम, कलांजली हॅन्डिक्राफ्टस एम्पोरियम, कलांजली टेक्स्टाईल्स, उषाकिरण मूव्हिज, रामोजी फिल्मसिटी असे प्रचंड साम्राज्य रामोजी रावांनी उभे केले आहे. तीन हजार कोटी रुपयांच्या मालमत्तेचे ते अधिपती आहेत. हैदराबादपासून २५ किलोमीटर अंतरावर स्थित १२०० एकर परिसर व्यापलेल्या, रामोजी रावांच्या 'रामोजी फिल्मसिटी'ला भेट दिली असता 'जगातील सर्वांत मोठी चित्रनगरी' या वर्णनाची सत्यता पटली.
'रामोजी फिल्मसिटी'समोर आले की तिच्या आकर्षक प्रवेशद्वारापासूनच मनाला भुरळ पडायला सुरवात होते. तिथून टुरिस्ट बसमधून प्रेक्षकांना फिल्मसिटीमध्ये नेले जाते. येथे पोहोचताच एक मोठा भुईकोट किल्ला (अर्थातच बनावट, सध्या उभारलेला) आपले स्वागत करतो. याला 'युरेका' नाव दिले आहे. याच्या भव्य प्रवेशद्वारातून आत प्रवेश करताच आधुनिक किल्ल्यातच आल्याप्रमाणे वाटते. युरेकामध्ये खरेदी करण्याची, खाण्यापिण्याची सोय आहे. येथे मौर्य, मुग्धा, ब्लॅककॅट वेअर हाऊस, फ्रंटीयर लँड, शांग्रिला अशी विविध प्रकारची दुकाने आहेत. आग्र्याच्या मीनाबाजारचे प्रतिरूपही येथे उभे केले आहे. येथे आपल्या 'फिल्मसिटी' भेटीची आठवण म्हणून कोणतीही वस्तू खरेदी करता येते. खाण्याच्या बाबतीत म्हणाल तर शाकाहारींसाठी 'चाणक्य', मांसाहारींसाठी 'आलमपनाह' आणि पाश्चिमात्य पद्धतीचे 'गनस्मोक' अशी रेस्टॉरंटस सेवेला तत्पर आहेत.
'फिल्मसिटी'ची सफर युरेकापासून सुरू होते. सफरीसाठी खास बस आणि गाईडची सोय केलेली आहे. चित्रीकरण सुरू असलेल्या ठिकाणी जाण्यास मात्र परवानगी नाही. प्रवासाला सुरवात होते आणि गाईड या अद्भुत दुनियेतील एकेक ठिकाणाबद्दल तेलगू, हिंदी, इंग्रजीतून माहिती सांगू लागतो.
सुरवातीलाच लक्ष वेधून घेतात ते प्रचंड उंचीचे आणि कोरीव शिल्पकलेचे उत्कृष्ट नमुना असलेले 'सन फाऊंटन' आणि 'एंजेल फाऊंटन'. नंतर आपली गाडी एकदम राष्ट्रीय महामार्गावरून धावू लागते. राष्ट्रीय महामार्ग म्हटलं, की पंजाबी धाबा हवाच. त्यामुळे इथे धाब्याचा कायमस्वरुपी सेटच उभा केलेला आहे. थोडे पुढे गेलो की 'सितारा' (पंचतारांकित) व 'तारा' (तीन तारांकित) ही खरीखुरी हॉटेल्स आहेत. त्यानंतर काही अंतरावर (नकली) चहाचे 'मळे दृष्टीस पडतात. न जाणो एखाद्या निर्मात्याला चहाच्या मळ्यात शूटिंग करायचे असेल, तर अडचण नको. पुढे गेलो, की आपण एकदम युरोप, अमेरिकेच्या रस्त्यावर तर नाही ना, असे वाटते. कारण आपण थेट 'प्रिन्सेस स्ट्रीट'वर असतो, परदेशातील आधुनिक बंगल्यांचा आणि रस्त्यांचा हा सेट आहे. येथे सर्व ठिकाणी कृत्रिम पाऊस पाडता येईल, अशीही व्यवस्था आहे. प्रिन्सेस स्ट्रीटवरून बाहेर आलो की आपण जुन्या आश्रमकाळात जातो. इथे त्या काळातील आश्रम, घरे, झाडे, केळीची झाडे, कुंपण अगदी हुबेहूब साकार केले आहे. गाडी पुढे सरकते आणि आपण मुंबईच्या झोपडपट्ट्यांतून वाट काढत जाऊ लागतो. हा सेटही कायमस्वरुपी आहे. त्यानंतर आपली गाडी रेल्वेस्थानकात उभी राहते. रेल्वेस्थानक वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. एका बाजूला मोठ्या शहरातील विविध सुविधा, स्टॉल्स, वेगवेगळ्या जाहिराती असलेले असे; तर, पलीकडील बाजूस खेड्यातील शांत, रम्य असा प्लॅटफॉर्म, रेल्वेचे डबेही (रुळाऐवजी टायरवर असले तरी) शूटिंगसाठी कायम तयार असतात. तेथून बाहेर पडताच सेंट्रल जेलची तीन प्रवेशद्वारे दिसतात. तिन्ही वेगवेगळ्या प्रकारचे सेट आहेत.
त्यांना मागे टाकून आपण वळलो, की समोर उंचच उंच पोलादी सळ्यांचा सांगाडा दिसतो. निर्मात्याच्या गरजेनुसार या सांगाड्यांना शॉपिंग कॉम्प्लेक्स, इमारती, चाळी असे कशातही रुपांतरित करता येते. याच्या थोडे पुढे एक मोठे गॅरेज आहे. या ठिकाणी अगदी अद्ययावत गाड्यांपासून ते अगदी मोडक्या तोडक्या अवस्थेतील गाड्याही आहेत. चित्रीकरणाला लागेल तशी गाडी येथे उपलब्ध असते. यापासून काही अंतरावर एक मंदिर आहे. या ठिकाणीही कथेच्या गरजेप्रमाणे गाभाऱ्यातील देव बदलता येतो. मंदिर मात्र तेच!
मंदिरापासून पुढे येताच प्रशस्त अशी विमानतळाची इमारत दिसते. बाह्यरुपात किरकोळ बदल करून येथे कोणतेही विमानतळ तयार करता येते. आतमध्ये विमानाच्या अंतर्भागाचा कायमस्वरुपी सेट लावलेला आहे. तेथील खुर्चीवर बसले की बाहेरील निळे आकाश दिसण्याचीही खबरदारी घेतली आहे. येथून काही अंतरावर मोठी इमारत दृष्टीस पडते. सर्वसाधारणपणे न्यायालयाची दृश्ये इथे घेतली जातात. पण गरजेनुसार मोठे ग्रंथालय, हॉटेल, महाविद्यालय असे रूपही देता येते.
यानंतर आपण बगीचा विभागामध्ये येतो. विविध प्रकारच्या बागा या ठिकाणी तयार करण्यात आल्या आहेत. म्हैसूरच्या वृंदावन गार्डनची प्रतिकृतीही येथे आहे. फुलझाडे, शोभेची झाडे तर प्रचंड प्रमाणावर आहेत. विशेष म्हणजे इथे असणारे प्रत्येक रोप किंवा गरजेप्रमाणे लागणारी झाडे ही फिल्मसिटीतच तयार केली जातात. त्यासाठी येथे ग्रीनहाऊस आणि वेगवेगळी रोपे उगवण्यासाठी सुपीक जमीनही आहे, चित्रपटाच्या गाण्याच्या शूटिंगसाठी अभिनेत्रीच्या साडीच्या रंगाचीही हवी तितकी फुले तयार करण्याची क्षमता या विभागाकडे आहे. बागांमध्ये ठिकठिकाणी विविध प्रकारच्या मूर्ती, पुतळे उभे केले आहेत. हे पुतळे निर्मात्याच्या गरजेनुसार पाहिजे तिथे हलवता येतात किंवा काढूनही टाकता येतात.
फिल्मसिटीत एका उंच टेकडीवर संपूर्ण प्लॅस्टर ऑफ पॅरिसमध्ये बारीक कोरीव काम केलेला अत्यंत आकर्षक असा 'हवामहल' आहे. येथून फिल्मसिटीचा नयनरम्य देखावा पाहता येतो. हवामहालच्या मागील बाजूस जलतरण तलाव आहे. या एकाच टँकमधील पाण्याची पातळी कमी-जास्त करून त्याला विविध आकार देता येतात. पाण्यात कॅमेरा लावण्याची व्यवस्था आहे. तसेच वेगवेगळे प्रकाशझोत वापरून पाण्याचा रंगही बदलता येतो. हवामहलमधून आपण खाली येतो तेच 'जपान'च्या परिसरात. जपानमधील काही पारंपरिक इमारती येथे उभ्या करण्यात आलेल्या आहेत. जपानच्या देखाव्यातून बाहेर आलो, की काही अंतरावर मोठा प्रशस्त बंगला आहे. चित्रपटांना नेहमीच अशा बंगल्यांची गरज असते, साध्या घरांचा सेटही इथे तयार आहे.
फिल्मसिटीच्या एका टोकाला 'माया' आहे. या 'माया' इमारतीमध्ये शूटिंगसाठी लागणारे सर्व प्रकारचे साहित्य प्लॅस्टर ऑफ पॅरिस आणि लाकडापासून बनवले जाते. येथील कामगारांची संख्या दोनशेच्या आसपास आहे.
चित्रपटाच्या विविध संस्करणासाठी आवश्यक असणारी लॅब, स्टुडिओही या ठिकाणी उपलब्ध आहे. निर्मात्याने एकदा फिल्मसिटीत आपल्या युनिटसह प्रवेश केला, की हातात चित्रपटाच्या प्रिंटस् घेऊनच बाहेर पडावे, याची पूर्ण काळजी रामोजी रावांनी घेतलेली दिसून येते. आपण त्यांच्या कल्पकतेला आणि निर्मितीक्षमतेला दाद देतच फिल्मसिटीतून बाहेर पडतो.
