डॉ. आंबेडकर ज्या मानवतावादी मूल्यांची प्रस्थापना करण्यासाठी झगडत होते, त्या मूल्यांचा स्वीकार हा शिक्षणातून माणसात निर्माण होणाऱ्या विवेकातूनच सहजशक्य होते. त्यामुळे बाबासाहेबांनी व्यक्तीगत तसेच सार्वजनिक स्तरावर सदैव शिक्षणाची कास धरली. व्यापक लोकशिक्षणासाठी ते आग्रही राहिले. बाबासाहेबांच्या या शैक्षणिक कार्याचा साकल्याने वेध घेण्याचा प्रयत्न डॉ. गिरीश मोरे यांनी सदर पुस्तकामध्ये घेतलेला आहे.
डॉ. सुनीलकुमार लवटे यांची अतिशय अभ्यासपूर्ण आणि वाचनीय प्रस्तावना या पुस्तकाला लाभली आहे. डॉ. आंबेडकर यांनी शिक्षणव्यवहाराकडून केलेली अपेक्षा आणि पाहिलेली स्वप्ने डॉ. मोरे यांनी या पुस्तकात सुमगतेने मांडले असल्याचे त्यांनी यात म्हटले आहे. त्यात स्वाभिमान, नैतिकता (शील), प्रज्ञा, मानवमुक्ती, वैज्ञानिक दृष्टीकोन, डोळसपणा, धर्मनिरपेक्षता, समता, योग्यता, स्वातंत्र्य आणि सन्मान ही उद्दिष्टे अतर्भूत आहेत. वैश्विक उदारमतवादी समाजनिर्मितीची आंबेडकरी शिक्षणाची धारणा अधोरेखित करण्याचे काम या पुस्तकाच्या माध्यमातून डॉ. मोरे यांनी केल्याचे डॉ. लवटे यांनी म्हटले आहे.
आंबेडकरी शिक्षणाची परंपरा, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे शैक्षणिक जीवन, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे वाचन आणि पुस्तकप्रेम, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे संशोधन व लेखन, शिक्षण कशासाठी घ्यायचे?, प्राथमिक आणि उच्च शिक्षण कशासाठी?, विद्यार्थी कसा असावा?, शिक्षक व प्राध्यापक कसा असावा?, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे शिक्षणविषयक कार्य आणि आंबेडकरी शिक्षणाची पायाभूत तत्त्वे अशा एकूण ११ प्रकरणांमध्ये डॉ. मोरे यांनी आपल्या पुस्तकाची मांडणी केली आहे. त्यामधून डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांना अभिप्रेत शैक्षणिक संकल्पनेविषयीचा काहीएक आवाका वाचकाला आल्याखेरीज राहात नाही. डॉ. मोरे यांची समजावून सांगण्याची हातोटी ही अत्यंत सोपी, सहज आणि ओघवती असल्याने सर्व स्तरांतील वाचकासाठी ते समजणे सोपे होते.
शिक्षण ही मानवाची प्राथमिक गरज असून त्या शिक्षणाने त्याच्यामध्ये आत्मप्रतिषेठेची भावना निर्माण झाली पाहिजे. शिक्षण ही ऐतखाऊ लोकांची सेय नव्हे, तर गरजवंतांची गरज बनली पाहिजे. त्यासाठी मोफत आणि सक्तीचे शिक्षण आवश्यक आहे. शिक्षण म्हणजे केवळ साक्षरता नव्हे, तर त्यातून माणसात योग्यता निर्माण झाली पाहिजे, तो सन्मानास पात्र ठरला पाहिजे. शिक्षण हे मानवमुक्तीचे साधन असून शिक्षणामुळे वैज्ञानिक दृष्टीकोन प्राप्त होऊन, व्यापक सामाजिक डोळसपणा निर्माण व्हायला हवा. सर्वव्यापी शिक्षण हे जितके आवश्यक त्याहून त्या शिक्षणाने माणसात शील निर्माण व्हायला हवे. तसे करण्यास अपयशी ठरणारे शिक्षण हे खरे शिक्षणच नव्हे. या आणि अशा अनेक आंबेडकरी शैक्षणिक संकल्पनेतील मूल्यांचा उद्घोष आणि अधोरेखन डॉ. गिरीश मोरे यांनी या पुस्तकामध्ये केलेले आहे.
मला वाचक म्हणून यातील सर्वप्रथम जी बाब भावली, ती म्हणजे डॉ. मोरे यांनी आपल्या संशोधक विद्यार्थ्यांना हे पुस्तक अर्पण केले आहे. हे विद्यार्थी सुद्धा आजघडीला स्वतंत्र शिक्षक, संशोधक म्हणून लौकिक मिळवून आहेत. आपल्याला प्रश्न विचारुन सातत्याने विचारप्रवण राखणाऱ्या या विद्यार्थ्यांच्या आग्रहामुळेच हे लेखन हातून साकारू शकले, अशी प्रांजळभावना व्यक्त करून लेखन पूर्ण झाल्यानंतर त्याची कृतज्ञ जाणीव ठेवून त्या विद्यार्थ्यांनाच लेखन अर्पण करणारा असा संशोधक-शिक्षक समकाळात दुर्मिळच. म्हणूनच अशा एका सद्भावना जपून सामाजिक दिग्दर्शन करणाऱ्या शिक्षकाच्या या पुस्तकाचे स्वागत आवश्यकच!
आंबेडकरी शिक्षणाचा परिप्रेक्ष
लेखक: डॉ. गिरीश मोरे
निर्मिती प्रकाशन, कोल्हापूर
पृष्ठे ११२
किंमत रु. १४०/-
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा